Muhamed Šefket-ef. Kurt: Muftija koji je Srbe spašavao od genocida

E. Muminović January 11, 2024 42

Tuzlanski muftija koji je 1942. godine na Badnje veče spriječio ustaški pokolj Srba u Tuzli. Nakon njegove smrti, pred 10.000 ljudi na dženazi uslišena je želja prote Jovanovića da on dočeka tabut sa muftijinim tijelom i položi ga u kabur!

Muhamed Šefket ef. Kurt (1879-1963), muftija u Banja Luci i Tuzli

Malo je ljudi u tragičnoj i krvavoj historiji Bosne koji zaslužuju da im se ime pamti i spominje kao što je to ime Muhameda Šefket-efendije Kurta, koji je nesebičnim zalaganjem u januaru 1942. spasio hiljade tuzlanskih Srba od pokolja.

Muhamed Šefket Kurt sa svoje sedmero djece u Banja Luci 1923. S lijeva: Fadil (1910-1945), Enver (1914-1943), Halima u krilu oca (1918-1969, udata Vučetić), Asim u krilu oca (1917-1943), Nurija Asim (1911-1998), Alija Kemal (1912-1984), i Fadila (1915-1968), udata za Safeta Pašića porijeklom iz Gacka. Fadilin brat Alija Kemal oženio je Safiju, sestru Fadilinog muža Safeta Pašića). Osmo dijete koje nije na ovoj slici – Nedžatija Muhamed (1925-1991), rađa se u Tuzli. Tri sina sa ove slike – Fadil, Enver i Asim, ubijena su tokom Drugog svjetskog rata. Tri sina – Fadil, Alija Kemal i Enver diplomiraju pravo na Zagrebačkom sveučilištu.

Taj ugledni i istaknuti muslimanski učenjak predvodio je grupu uglednih Bošnjaka koji su intervenisali kod “ustaških” vlasti da se spriječi paljenje prepune pravoslavne crkve u Tuzli na Badnju večer 1942, što je bio osvetnički plan vlasti NDH za pogibiju grupe ustaša u okolini Doboja, počinje priču o efendiji Kurtu historičarka iz Sarajeva Senija Milišić.

“Početkom januara 1942. saznalo se da ustaše spremaju pokolj tuzlanskih Srba u znak odmazde za likvidaciju grupe ustaša zarobljenih kod Doboja, koje su četnici strijeljali na Ozrenu. Tajni ustaški odbor za istrebljenje tuzlanskih Jevreja i Srba pozvao je zloglasnog Vječeslava Montanija, kotarskog predstojnika za Brčko, koji se već ‘istakao’ po zločinima, da dođe sa svojim ustašama u Tuzlu i da uz njegovu pomoć bude izvršena odmazda nad Srbima, na način da se u pravoslavnu crkvu, punu vjernika, na Badnju večer postavi eksploziv. Nakon toga bi se razorila Srpska varoš Tuzle i pobilo i protjeralo preostalo srpsko stanovništvo.”

Na čelu izaslanstva

Kurt je bio izabran da bude na čelu izaslanstva koje će tražiti od njemačke komande u Tuzli da se spriječe i onemoguće ustaški planovi, što je i učinjeno, pojašnjava Milišić, a njemačka komanda, osim sprečavanja zločina, naredila je i da se odštampaju i po Tuzli polijepe plakati sa značajnim upozorenjem.

“Nakon što se saznalo za ovaj plan, upriličena je konferencija uglednih Bošnjaka Tuzle. Odluka je bila da tročlana delegacija na čelu sa muftijom Kurtom ode kod Hochbauera, njemačkog komandanta Tuzle, i njegovog zamjenika potpukovnika Wüsta, te zatraže od ove dvojice da spriječe ustaški plan. Kada je njemačka komanda vidjela koliko je protivljenje Bošnjaka, izdala je pismenu naredbu kojom je zabranila ustašama da poduzimaju bilo kakve mjere odmazde bez njenog odobrenja. U isto vrijeme, slične akcije su poduzeli i ugledni tuzlanski Hrvati: Jure Begić, Ante Kamenjašević i drugi. Nakon svega ustaše se nisu usudile da realiziraju svoj plan. Njemačka komanda je opet, iz svojih razloga, odmah istakla plakat s upozorenjem da ‘niko ne smije nikoga zlostavljati, oduzimati ili rušiti tuđu imovinu i dirati živalj koji slavi’.”

Zalaganje Šefket-ef. Kurta za spašavanje srpskog stanovništva nije se završilo “intervencijom” u njemačkoj komandi Tuzle i on, s nekolicinom drugih uglednih Tuzlaka, odlazi u Zagreb s namjerom da od poglavnika NDH Ante Pavelića lično zatraži da se zaštite njihovi sugrađani srpske nacionalnosti. Milišić otkriva kako ih poglavnik tada nije primio, ali jest ministar u “ustaškoj” Vladi Andrija Artuković, od koga traže da ustaše ne diraju “mirno srpsko stanovništvo”.

Čin na koji se “odvažio” Šefket-ef. Kurt primjer je nesvakidašnje hrabrosti i požrtvovnosti, jer je svojim zalaganjem da se poštede životi tuzlanskih Srba i vlastiti život izložio pogibelji, pojašnjava Milišić kontekstualizujući njegov čin u historijske okolnosti: “S obzirom na vrijeme i okolnosti, riječ je o izuzetnom činu hrabrosti zbog kojeg je mogao i sam biti ubijen, kako od ustaša, tako i od Nijemaca.”

Govor na dženazi

O značaju i veličini Šefket-efendijinog čina najbolje svjedoči jedan zanimljiv i neuobičajen detalj koji se dogodio prilikom njegove sahrane, pripovijeda Milišić, i koji svjedoči o zahvalnosti koju je srpska zajednica Tuzle osjećala prema čovjeku koji im je toliko pomogao.

“Još jedan zanimljiv detalj: kada je ef. Kurt preminuo, prota Đorđe Jovanović izrazio je želju da održi govor na njegovoj dženazi i pred više od 10.000 ljudi sišao je u grob, dočekao tabut ef. Kurta i položio ga u kabur.”

Nažalost, danas se ime plemenitog Šefket-efendije spominje veoma rijetko, a njegova je uloga u spašavanju srpskog stanovništva Tuzle na ispravan naučni način obrađena i valorizirana tek u publikacijama iz ovog milenija. Njegov čin, smatra Milišić, trebao bi se ne samo više spominjati nego i isticati kao primjer lične hrabrosti i požrtvovnosti.

“Zahvaljujući zalaganju ef. Kurta, u Tuzli nije došlo do masovnih zločina. U najkraćem, riječ je o odbrani zajedničkog života u tuzlanskoj regiji. Efendija Kurt je nakon rata odlikovan Ordenom bratstva i jedinstva I reda. Sve do početka 1980-ih o ef. Kurtu malo se znalo. O ratnom realizmu i odjeku rezolucija građanske hrabrosti iz 1941. godine prvi put dobijamo cjelovitu sliku u monografiji dr. Safeta Bandžovića Bošnjaci i antifašizam iz 2010. Udžbenici historije, historijske čitanke moraju donositi upravo ovakve sadržaje.”

Šefket-efendija Kurt potječe iz porodice uglednih bošnjačkih i muslimanskih intelektualaca koji su odgajani na najčistijim temeljima islamske vjere, a potraga za znanjima odvela ga je čak do Istanbula i Damaska, gdje je usavršavao svoja teološka i znanja stranih jezika.

Njegovo porijeklo i obrazovanje ne spominje se slučajno u priči o njegovoj hrabrosti, pojašnjava Milišić, jer je upravo milje iz kojeg je potekao podučio Šefket-efendiju temeljnim zakonima morala, temeljima koje nikad nije napustio i iznevjerio.

Odlučnost u suprotstavljanju fašizmu

“Muhamed Šefket-ef. Kurt rođen je u Travniku 1879. godine. Tu je završio mekteb i počeo učiti medresu pred svojim ocem Fadilom, koji je bio muderis. Otac mu je umro 1893, nakon čega on odlazi u Mostar svom djedu hadži Ahmetu, islamskom teologu, gdje je završio ruždiju i jednu godinu slušao predavanja poznatog mostarskog alima Alija Fehmi-ef. Džabića, muftije i borca za vjersku autonomiju bosanskohercegovačkih muslimana. Godine 1895. umire Šefketov djed, te on odlazi u Sarajevo, gdje se upisao u Kuršumliju medresu, iz koje nakon jedne godine odlazi u Istanbul. Studirao je deset godina, a nakon toga odlazi u Damask radi učenja arapskog jezika.”

Po povratku sa studija obavljao je niz funkcija u vjerskom životu Bosne i Hercegovine, a njegova opredijeljenost za ideju pravde najzornije je pokazana u njegovom odnosu prema novim idejama, napretku i ideji suživota.

U Drugom svjetskom ratu dva Šefket-efendijina sina poginula su kao partizani, čime je porodica ovog učenjaka pokazala svoju odlučnost da se suprotstavi fašizmu.

“Vraća se 1908. godine i postavljen je za imama i hatiba hadži Ali-begove džamije i muderisa njegove medrese u Travniku. Iz Travnika odlazi 1914. u Banju Luku, gdje ostaje do 1925. godine. Nakon toga dolazi u Tuzlu. Tuzlanski muftija bio je do 1933, kada je izabran za člana Ulema-medžlisa. Imao je osmero djece; tri sina su mu ubijena u Drugom svjetskom ratu, dvojica su poginula kao partizani, a jedan je na kraju rata stradao pod nerazjašnjenim okolnostima. Tri sina diplomirala su na Zagrebačkom sveučilištu”, završava priču o Muhamedu Šefket-efendiji Kurtu historičarka Senija Milišić.

 

 

Al Jazeera

Tags: , ,

42 thoughts on “Muhamed Šefket-ef. Kurt: Muftija koji je Srbe spašavao od genocida”

  14. Hey there would you mind letting me know which hosting company you’re utilizing? I’ve loaded your blog in 3 completely different web browsers and I must say this blog loads a lot quicker then most. Can you recommend a good web hosting provider at a reasonable price? Many thanks, I appreciate it!

    Reply

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *