Korijeni izraelsko-palestinskog sukoba?
Nedavni događaji su kulminacija višedecenijskog sukoba u spornom regionu Bliskog istoka.
Kao i kod gotovo svega što se tiče ovog sukoba, zavisi od toga koga pitate. Neki će početi s Rimljanima. Drugi će početi sa migracijom Jevreja iz kasnog 19. veka u tadašnje Otomansko carstvo – kako bi izbegli pogrome i druge progone u istočnoj Evropi – i usponom cionizma. Ili Balfourova deklaracija britanske vlade 1917. u prilog „nacionalnog doma za jevrejski narod“ u Palestini i sukoba s tamošnjim arapskim zajednicama koji su uslijedili.
Ali početna tačka za mnoge ljude je glasanje Ujedinjenih naroda 1947. za podjelu zemlje u britanskom mandatu Palestine na dvije države – jednu jevrejsku, jednu arapsku – nakon uništenja većeg dijela evropskog jevrejstva u Holokaustu.
Ni Palestinci ni susjedne arapske zemlje nisu prihvatile osnivanje modernog Izraela . Borbe između jevrejskih oružanih grupa, od kojih su neke Britanci smatrali terorističkim organizacijama, i Palestinaca su eskalirali sve dok vojske Egipta, Iraka, Transjordana i Sirije nisu izvršile invaziju nakon što je Izrael proglasio nezavisnost u maju 1948.
Sa osvajanjem nove izraelske vojske, sporazum o primirju iz 1949. godine doveo je do novih de facto granica koje su novonastaloj jevrejskoj državi dale znatno više teritorije nego što je bila dodeljena planom UN o podeli.
Šta se dogodilo Palestincima koji su tamo živjeli?
Oko 700.000 Palestinaca je protjerano ili pobjeglo – oko 85% arapskog stanovništva teritorije koju je zauzeo Izrael – i nikada im nije dozvoljen povratak. Palestinci su egzodus i iskorjenjivanje većeg dijela svog društva unutar Izraela nazvali Nakba , ili “katastrofa”, i to ostaje traumatični događaj u srcu njihove moderne istorije.
Arapi koji su ostali u Izraelu kao građani bili su predmet službene diskriminacije. Bili su stavljeni pod vojnu vlast skoro dvije decenije, što im je oduzelo mnoga osnovna građanska prava. Veliki dio njihove zemlje je eksproprisan, a arapske izraelske zajednice su namjerno držane siromašne i nedovoljno finansirane.
Šta je Palestinska oslobodilačka organizacija?
Godine 1964. koalicija palestinskih grupa osnovala je Palestinsku oslobodilačku organizaciju pod vodstvom Jasera Arafata kako bi nastavila oružanu borbu i uspostavila arapsku državu umjesto Izraela. PLO je privukao međunarodnu pažnju na svoj cilj snažnim napadima i otmicama.
Kako su okupirane palestinske teritorije postale okupirane?
Izrael je 1967. pokrenuo, kako je rekao, preventivni odbrambeni rat protiv Jordana, Egipta i Sirije , jer se činilo da se spremaju za invaziju. Napad je iznenadio arapske vlade i vidio je da Izrael postiže brze pobjede, uključujući osvajanje Sinajskog poluostrva i pojasa Gaze od Egipta, Golanske visoravni od Sirije, te Zapadne obale i istočnog Jerusalema od Jordana.
Šestodnevni rat bio je spektakularan vojni uspjeh za Izrael. Njeno zauzimanje cijelog Jerusalima i novostečena kontrola nad biblijskim zemljama zvanim Judeja i Samarija otvorili su put izgradnji jevrejskih naselja na Zapadnoj obali, koja su postala centralna za sukob. Izrael je arapsko stanovništvo Zapadne obale stavio pod vojnu vlast, koja se provodi do danas.
Kada je Hamas uključen?
PLO je bila općenito sekularna organizacija po uzoru na druge ljevičarske gerilske pokrete tog vremena, iako su većina njenih pristalica bili muslimani.
Islamističke grupe kao što je Muslimansko bratstvo ranije su izbjegavale oružane sukobe i uglavnom su bile posvećene radu za religioznije društvo. Ali ta pozicija se promijenila pod vodstvom šeika Ahmeda Yasina , harizmatičnog kvadriplegičara koji živi u Gazi i koji je pomogao u osnivanju nekoliko islamističkih organizacija u Gazi, uključujući Mujama al-Islamiya, koja je dobila podršku uspostavljanjem mreže socijalnih usluga uključujući škole, klinike i biblioteku.
Ubrzo nakon izbijanja prve intifade, Yassin je iskoristio podršku Mudžami al-Islamiya kao temelj za formiranje Hamasa 1987. godine u savezu s drugim islamistima.
Izrael je uvijek poricao da ohrabruje uspon islamističkog pokreta u Gazi , ali je te grupe vidio kao način potkopavanja podrške PLO-u i priznao je Mudžama al-Islamiya kao dobrotvornu organizaciju, omogućavajući joj da slobodno djeluje i gradi podršku. Izrael je također odobrio stvaranje Islamskog univerziteta u Gazi, koji je postao leglo podrške Hamasu.
Šta je bila prva intifada?
Izrael je smatrao da je palestinsko stanovništvo pod njegovom kontrolom uglavnom mirno čak i dok je širio jevrejska naselja u Gazi i na Zapadnoj obali i eksproprisao arapsku zemlju. Palestinci su također tretirani kao jeftin izvor uglavnom ručnog rada unutar Izraela.
Ta iluzija je razbijena 1987. godine kada su mladi Palestinci ustali. Ustanak je obilježeno masovnim bacanjem kamena. Izraelska vojska je odgovorila velikim hapšenjima i kolektivnim kaznama.
Intifada je uglavnom prepoznata kao uspjeh za Palestince, pomažući učvršćivanju njihovog identiteta neovisno o susjednim arapskim državama i prisiljavajući Izrael na pregovore. To je također ojačalo Arafatovu ruku da pravi kompromise s Izraelom, uključujući usvajanje principa rješenja dvije države.
Šta se desilo sa mirovnim procesom?
Kako je prva intifada prekinuta 1993. godine, mirovni proces u Oslu je započeo tajnim pregovorima između Izraela i PLO-a. Tadašnji izraelski premijer, Yitzhak Rabin, potpisao je sporazum s Arafatom s ciljem ispunjavanja “prava palestinskog naroda na samoopredjeljenje” iako Rabin nije prihvatio princip palestinske države.
Sporazumom iz Osla uspostavljena je Palestinska nacionalna uprava, dajući ograničenu samoupravu nad dijelovima Zapadne obale i pojasa Gaze. Dalji pregovori imali su za cilj rješavanje pitanja kao što su status Jerusalema, budućnost izraelskih naselja i pravo na povratak za milione Palestinaca koji su još uvijek klasificirani kao izbjeglice nakon što njihovim precima nikada nije bilo dozvoljeno da se vrate u svoje domove.
Neki istaknuti Palestinci su sporazum smatrali oblikom predaje, dok su se desničarski Izraelci protivili odustajanju od naselja ili teritorije.
Među Izraelcima, političku optužbu protiv Osla predvodili su budući premijeri Ariel Sharon i Benjamin Netanyahu , koji su predvodili skupove na kojima je Rabin bio prikazan kao nacista. Rabinova udovica okrivila je dvojicu muškaraca za ubistvo njenog muža od strane ultranacionalističkog Izraelca 1995. godine.
Šta je izazvalo drugu intifadu?
Mirovni pregovori su trajali sve do neuspjeha pokušaja Billa Clintona da postigne konačni dogovor u Camp Davidu 2000. godine, što je doprinijelo izbijanju druge intifade . Ustanak se značajno razlikovao od prve intifade zbog raširenih samoubilačkih bombaških napada na izraelske civile koje su pokrenuli Hamas i druge grupe, te razmjera izraelske vojne odmazde.
Do okončanja pobune 2005. godine poginulo je više od 3.000 Palestinaca i 1.000 Izraelaca.
Političke posljedice intifade bile su značajne. To je dovelo do stvrdnjavanja stavova među običnim Izraelcima i izgradnje barijere na Zapadnoj obali. Ali to je također potaknulo premijera Ariela Sharona da kaže da Izrael ne može nastaviti okupirati palestinsku teritoriju – iako nije rekao da je alternativa nezavisna palestinska država.
Je li Gaza još uvijek okupirana?
Jedna od posljedica druge intifade bila je Šaronova odluka da se „odvoji“ od Palestinaca počevši od 2005. godine zatvaranjem izraelskih naselja u Gazi i dijelovima sjeverne Zapadne obale. Nije jasno koliko bi Sharon išla dalje s ovom politikom jer je imao moždani udar i pao u komu sljedeće godine.
Status Gaze od povlačenja ostaje sporan. Izrael kaže da više nije okupiran. Ujedinjene nacije kažu drugačije zbog stalne kontrole Izraela nad vazdušnim prostorom i teritorijalnim vodama, kao i pristupom teritoriji, zajedno sa Egiptom. Izrael je također blokirao enklavu otkako je Hamas došao na vlast 2006. godine.
Osim toga, mnogi Palestinci u Gazi ne vide sebe kao zaseban entitet od ostatka svojih teritorija na Zapadnoj obali i istočnom Jerusalemu i tako tvrde da su kao cjelina i dalje okupirani.
Zašto Hamas kontroliše Gazu?
Hamas je pobijedio na palestinskim parlamentarnim izborima 2006. dijelom zbog reakcije na korupciju i političku stagnaciju vladajuće stranke Fatah . Lider Hamasa Ismail Haniya imenovan je za premijera. Izrael je počeo hapsiti Hamasove članove palestinskog parlamenta i uveo sankcije protiv Gaze.
Pogoršanje odnosa između Hamasa i Fataha rezultiralo je nasiljem. Dogovor o formiranju vlade nacionalnog jedinstva se raspao i Hamas je vodio oružano preuzimanje Gaze, dok je Fatah nastavio kontrolirati palestinske vlasti na Zapadnoj obali. Od tada nije bilo izbora.
Hamas je nastavio da napada Izrael iz Gaze, uglavnom koristeći rakete do posljednjeg kopnenog upada. Izrael je održao čvrstu blokadu teritorije što je doprinijelo pogoršanju životnih uslova i produbljivanju siromaštva.
Gdje smo sada?
Iako zapadne vlade još uvijek govore o rješenju o dvije države, nije bilo napretka prema sporazumu pod izraelskim premijerom s najdužim stažom, Benjaminom Netanyahuom , koji je više puta rekao da nikada neće prihvatiti palestinsku državu.
Njegova sadašnja vlada uključuje stranke krajnje desnice koje otvoreno zagovaraju pripajanje cijele ili dijela Zapadne obale Izraelu i nastavak upravljanja Palestincima bez punih prava ili glasanja. Izraelske i strane grupe za ljudska prava kažu da je Izrael sve više uveo oblik aparthejda na okupiranim teritorijama.
Hamasovo ubistvo više od 1.200 ljudi u Izraelu i uzvratni izraelski zračni napadi na pojas Gaze u kojima su ubijene hiljade, premjestili su sukob na nepoznatu teritoriju.